کپور یک ماهی آب شیرین همه‌چیزخوار است که به دلیل سازگاری بالا در زیستگاه‌های متنوع زندگی می‌کند. رفتارهای آن نتیجه تکامل برای بقا در شرایط متغیر است و شامل الگوهای مشخصی در تغذیه، تحرک، تعاملات اجتماعی و پاسخ به تهدیدات می‌شود. این رفتارها نه تنها نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری کپور هستند، بلکه اطلاعاتی درباره نیازهایش در پرورش و طبیعت ارائه می‌دهند.
تغذیه یکی از بارزترین رفتارهای کپور است که به شیوه زندگی‌اش وابسته است.
کپور همه‌چیزخوار است و از طیف وسیعی از مواد غذایی استفاده می‌کند:
کپور با دهان مکنده‌اش غذا را از کف آب جمع‌آوری می‌کند. لب‌های حساس و سیبیل‌هایش به شناسایی غذا در آب گل‌آلود کمک می‌کنند. رفتار جستجوی غذا شامل کندن بستر با دهان است که اغلب کدورت آب را افزایش می‌دهد. این رفتار در طبیعت به یافتن غذا در رسوبات و در پرورش به مصرف پلت‌های ته‌نشین‌شده منجر می‌شود.
کپور بیشتر در صبح زود و عصر فعال است، زمانی که دما متعادل‌تر است. در گرمای شدید یا سرمای زیاد، فعالیت تغذیه‌ای کاهش می‌یابد. در دمای زیر ۱۰ درجه، تغذیه تقریباً متوقف می‌شود و کپور از ذخایر انرژی‌اش استفاده می‌کند.
کیفیت آب (اکسیژن، دما) و تراکم بر اشتها اثر می‌گذارد. در آب کم‌اکسیژن یا پرتراکم، کپور کمتر غذا می‌خورد و استرس را نشان می‌دهد.
کپور الگوهای مشخصی در جابجایی دارد که به محیط و فصل بستگی دارد.
کپور در طول روز فعال است، اما در شب تحرکش کم می‌شود. در طبیعت، به سمت مناطق کم‌عمق برای تغذیه می‌رود و در شب به عمق بازمی‌گردد تا از شکارچیان در امان باشد. در پرورش، این رفتار به توزیع غذا بستگی دارد و کپور به سمت نقاط تغذیه تجمع می‌کند.
در بهار و تابستان، کپور به مناطق کم‌عمق و گرم‌تر می‌رود تا تغذیه و تخم‌ریزی کند. در پاییز و زمستان، به عمق آب یا مناطق آرام‌تر مهاجرت می‌کند تا از سرما محافظت شود. این رفتار در استخرهای عمیق به صورت تجمع در پایین دیده می‌شود.
کپور جریان ملایم را ترجیح می‌دهد، زیرا اکسیژن را افزایش می‌دهد و غذا را به سمتش می‌آورد. اما در جریان قوی، به مناطق آرام پناه می‌برد تا انرژی کمتری مصرف کند.
کپور رفتارهای اجتماعی مشخصی دارد که در تعامل با هم‌نوعانش دیده می‌شود.
کپور به‌صورت گروهی زندگی می‌کند، به‌ویژه در سنین پایین که ایمنی بیشتری در برابر شکارچیان دارد. در پرورش، این رفتار به صورت تجمع در نقاط غذا یا مناطق گرم‌تر مشاهده می‌شود. با افزایش سن و اندازه، تمایل به انزوا بیشتر می‌شود.
در گروه‌های کپور، سلسله‌مراتب ضعیفی وجود دارد. ماهی‌های بزرگ‌تر معمولاً بر غذا و فضا تسلط دارند و ماهی‌های کوچک‌تر را کنار می‌زنند. این رفتار در تراکم بالا رقابت را تشدید می‌کند.
کپور از طریق حرکات بدن و مواد شیمیایی (فرمون‌ها) با هم‌نوعانش ارتباط برقرار می‌کند. مثلاً در زمان تخم‌ریزی، فرمون‌ها ماهی‌ها را به هم جذب می‌کنند.
تولیدمثل کپور الگوی رفتاری مشخصی دارد که به شرایط محیطی وابسته است.
کپور در بهار و اوایل تابستان (دمای ۱۸-۲۲ درجه) تخم‌ریزی می‌کند. این رفتار با افزایش طول روز و دما تحریک می‌شود. در طبیعت، به مناطق کم‌عمق با گیاهان می‌رود تا تخم‌ها را روی آن‌ها بچسباند.
ماده‌ها تخم‌ها را آزاد می‌کنند و نرها آن‌ها را بارور می‌کنند. هر ماده می‌تواند ۱۰۰,۰۰۰ تا ۱,۰۰۰,۰۰۰ تخم بگذارد، بسته به اندازه‌اش. رفتار تهاجمی نرها در این زمان دیده می‌شود که با پریدن و تعقیب ماده‌ها همراه است.
کپور از تخم‌ها یا لاروها مراقبت نمی‌کند. تخم‌ها به گیاهان می‌چسبند و پس از ۳-۷ روز (بسته به دما) باز می‌شوند. این رفتار نشان‌دهنده استراتژی تولید انبوه برای بقاست.
کپور به تغییرات محیطی با رفتارهای مشخص پاسخ می‌دهد.
در دمای بالا (۳۰ درجه یا بیشتر)، کپور به سطح می‌آید تا اکسیژن بیشتری بگیرد یا به سایه پناه می‌برد. در سرما (زیر ۱۰ درجه)، به عمق می‌رود و کم‌تحرک می‌شود. این رفتار انرژی را حفظ می‌کند.
در کمبود اکسیژن (زیر ۳ میلی‌گرم در لیتر)، کپور به سطح می‌آید و با دهان هوا می‌گیرد. این رفتار در استخرهای پرتراکم یا یخ‌زده شایع است و نشان‌دهنده استرس است.
کپور در آب گل‌آلود به خوبی زندگی می‌کند، اما آلودگی شدید (مثل آمونیاک بالا) باعث بی‌حالی و کاهش تحرک می‌شود. در آب تمیز، فعالیتش بیشتر است.
کپور نور متوسط را ترجیح می‌دهد و در نور شدید به سایه یا عمق می‌رود. در شب، فعالیتش کم می‌شود و به استراحت می‌پردازد.
کپور راهکارهایی برای محافظت از خود دارد.
در برابر شکارچیان (مثل پرندگان یا ماهی‌های بزرگ‌تر)، کپور سریع به عمق یا پوشش گیاهی فرار می‌کند. گروهی بودن نیز احتمال زنده ماندن را بالا می‌برد.
صداهای بلند یا ارتعاشات (مثل ضربه به آب) کپور را می‌ترساند و باعث پراکندگی سریعش می‌شود. این رفتار در ماهیگیری برای جلب یا دفع کپور استفاده می‌شود.
رنگ خاکستری یا قهوه‌ای کپور به استتار در کف آب کمک می‌کند، به‌ویژه در آب گل‌آلود که دید شکارچیان را کم می‌کند.
در شرایط پرورشی، رفتار کپور تغییراتی نشان می‌دهد.
کپور به سرعت به پلت مصنوعی عادت می‌کند و در زمان تغذیه به سطح می‌آید. این رفتار با صدای غذا دادن یا زمان‌بندی منظم تقویت می‌شود.
در تراکم بالا، کپور استرس نشان می‌دهد (شنا در سطح، کاهش غذا خوردن). رقابت برای غذا و فضا، رفتار تهاجمی را بیشتر می‌کند.
کپور در پرورش به حضور انسان عادت می‌کند و ترس کمتری نشان می‌دهد، مگر اینکه حرکات ناگهانی باشد.
رفتار کپور ترکیبی از عادات تغذیه‌ای، جابجایی، تعاملات اجتماعی، تولیدمثل و واکنش به محیط است که انعطاف‌پذیری‌اش را نشان می‌دهد. تغذیه همه‌چیزخوارانه، تحرک فصلی، زندگی گروهی و پاسخ سریع به تهدیدات، کپور را به گونه‌ای مقاوم تبدیل کرده است. در پرورش، این رفتارها با مدیریت آب، غذا و تراکم قابل کنترل‌اند و در طبیعت، به بقا کمک می‌کنند. درک این الگوها نه تنها تولید را بهینه می‌کند، بلکه به حفاظت از کپور در زیستگاه‌های طبیعی نیز یاری می‌رساند. کپور با رفتارهای متنوعش، نمونه‌ای جذاب از سازگاری در دنیای آبزیان است.
